سيل چيست ؟

در خلال يا پس از يك بارندگي شديد و ممتد ياآب شدن بر فها و تكه يخ هاي بزرگ و يا طغيان  رودخانه ها مقدار دبي رودخانه به سرعت افزايش يافته ويا مقدار،آب جاري در حوزه از ظرفيت نگهداري آب در يك آبخيز تجاوز مي نمايد و در نتيجه آب از بستر عادي خود به صورت رواناب سرريز كرده و به مناطق پاياب انتقال مي يابد و در زمين هاي پست و مناطق اطراف را در بر مي گيرد كه به اين جريان عظيم سيل گفته مي شود.

علل وقوع سيل

عوامل متعددي در بروز سيل دخالت دارندكه در زير به مواردي از آن اشاره ميشود

1- تجاوز به حريم و بستر رودخانه ها

2- گاهي بارندگي  هاي خارج از فصل بارندگي (مانند بارندگي تابستاني ) باعث سيل مي شوند. در تابستان رودخانه ها به علت هاي گوناگون مانند ذوب برفها وغيره پر آب هستند و ديگر اينكه به علت گرم بودن خاك واختفاي هواي گرم مرطوب در حفره هاي خاك، باران شديد تابستاني كه به صورت رگبار مي باشد نمي تواند در روزنه خاك نفوذ كند و ناچارا جاري مي شود و سيل و طغيان را به وجود مي آورد.

3- نبود يا كمبود پوشش گياهي: از بين بردن پوشش گياهي منطقه در اثر عدم تعادل بين داشت و برداشت مراتع و تخريب جنگل ها كه باعث كم شدن فرصت كا في براي نفوذ آب به اعماق خاك مي شود ودر نتيجه باعث از هم پاشيدن خاك به ويژه در مناطق پر شيب شده و موجب شسته شدن سريع خاك هاي منطقه و ايجاد رواناب هاي شديد و گل آلود و در نهايت سيل مي شو ند.

4- بالا آمدن سطح آب هاي زير زميني ناشي از نفوذ مقادير زيادي آب به آبخوانها به ويژه آبخوانهاي نسبتا كم عمق و يا با قابليت كم.

5- جنس خاك: هر چقدر كود حيواني،مواد گياهي و هو موس بيشتر باشد آب بيشتري در آن نفوذ مي كند  و هر چقدر رس بيشتر، آب كمتر نفوذ ميكند، بنابر اين در اراضي با خاك رسي و چسپنده و فقير از لحاظ كود،پوشش گياهي و هو موس به خصوص در مناطق شيبدار سيل ايجاد ميگردد. دانه هاي باران بر اثر ضربه به خاك با عث به هم فشرده شدن و چسپندگي لايه سطح رويي خاك شده و از قدرت جذب خاك و نفوذ آب در عمق مي كاهد و به همين علت آب بارندگي در خاك نفوذ نكرده و جاري مي شود و در همين حال شدت ضربات باران باعث حركت دانه‎هاي خاك شده و اين دانه‎ها را همراه خود به حركت در مي‎آورد و معلق شدن اين ذرات خاك باعث زياد شدن حجم آب جاري شده مي‎گرد

6- ذوب سريع برف هاو يخ ها: برفها در كو هها در فصل بهار به تدريج ذوب شده و گاهي با بارندگي هاي شديد اين فصل توأم شده و طغيان رودخانه ها را سبب شده و سيل را به وجود مي آورد.

7- شكسته شدن سدهاي يخي: وقتي رودخانه ها مقدار زيادي يخ از مناطق كوهستاني مي آورد پس از كاهش سرعت جريان يخ ها به هم پيوسته،اولين شبكه يخي را تشكيل مي دهند و با پيوستن ديگر يخ ها به صورت ديوارهاي در شكاف دره ها گير كرده و سد يخي را به وجود مي آورد.

شكسته شدن اين ديواره بر اثر گر ما و يا فشار با عث سرريز شدن آب جمع شده در پشت آن به مناطق زير دست آن خواهد شد.

8- رانش زمين در حاشيه رود خانه ها، استخر ها و مخازني كه نسبت به زمينهاي اطراف در ارتفاع بالاتري قرار دارند باعث جاري شدن آب آنها به سمت منا طق زير دست شده و آنها را در بر ميگيرد.

9- تبديل مراتع به اراضي كشاورزي، شخم زدن اراضي كشاورزي در جهت شيب كه باعث عدم نفوذ آب به داخل خاك شده و سيل جاري مي شود.

10- بالا آمدن سطح آب در يا ها و در ياچه ها: در يك موج مدي توده عظيمي از آب دريا كه گاها 6تا 9 متر ارتفاع دارد. ناحيه گسترده اي از زمين سا حلي راكه ممكن است حد آن به 80تا 100 متر برسد را فرا مي گيرد اغلب اين امواج مد دريا در اثر زلزله هاي زير دريايي اتفاق مي افتدو  ولي گاهي به دنبال طو فان نيز حادث مي شوند.

خسارت هاي سيل

خسارت هاي سيل بر دو قسم هستند

الف – خسارت هاي مالي: تخريب جاده ها، پل ها، زمين هاي كشاورزي، مراتع و جنگل ها ،چا ه ها و قنات ها و تخريب بند هاي سيل گير، تخريب منازل مسكوني،ازياد بيماري و ناقلين مالاريا،آلودگي آب ها،از بين رفتن محصولات و حيوانات اهلي (سوء تغذيه)، آسيب به مكان هاي بهداشتي و ارتباطي (تيرهاي برق و تلفن) و تأسيسات آبرساني شهري وروستايي و همچنين تأسيسات آبياري كشاورزي از جمله خسارت هاي مالي ناشي از سيل مي باشد.

ب- خسارت هاي جاني: صد مات وارده به بعضي از تأسيسات مانند مناطق مسكوني و مخازن سوختي مثل بنزين،نفت و گاز و سيستم هاي برق رساني گاها آتش سوزي را در بر داردو بسياري از موارد مشابه ديگر كه موجب مرگ و مير فراوان و تعداد محدود تري مجروح مي گردد.علل عمده بيماري و مرگ ها اصولا در اثر غرق شدن،برق گرفتگي،عفونت هاي تنفسي،حيوان گزيدگي و زخم ها در بين ضعيف ترين افراد جامعه اتفاق مي افتد.

راه هاي پيشگيري از سيل

1- حفظ و گسترش پوشش گياهي:

بهترين و ارزانترين روش مي باشد در واقع با حفاظت بيو لو ژيكي و عدم كاشت درخت در كنار رودخانه ها و ايجاد پوشش گيا هي و جنگل ها براي كم كردن سرعت قطرات باران و فرصت كافي براي نفوذ و تغذيه سفره هاي زير زميني مي باشد.

2- ايجادو ساخت سد ها و آب بند ها :

براي كم كردن سرعت حركت آب هاي جاري و ذخيره و انباشت آب كه مي توان در توليد برق و آبياري از آن استفاده كرد

3- ايجاد شيارهاي به روي زمين هاي شيبدار:

      اين شيارها در خلاف جهت شيب براي تجمع آب وگا ها توأم با عمليات بيو لوژيكي مانند كاشت نهال و بوته احداث مي گردد،در اين زمينه بايدعمق گودال و شيارونهال مورد نظر بايد باميزان  بارندگي منطقه متناسب باشد.

4- رعايت اصول و ضوابط مهندسي رودخانه در احداث پل ها مطابق استاندارد.

5- اصلاح بستر رودخانه ها از طرق مختلف:

الف: عريض كردن بستر رودخانه ها

ب: عميق كردن رودخانه از طريق لايروبي انباشته هاي طبيعي و غير طبيعي

ت: تسطيح رودخانه ها

ث: اصلاح مسير براي كم كردن طول رودخانه 

6- پخش سيلاب ذر زمين هاي اطراف:

پخش آب در زمين هاي قابل نفوذ براي تغذيه سفره هاي آب زيرزميني به صورت طبيعي و همچنين زياد شدن و گسترش پوشش گياهي

7- ثبت آمار و خسارت هاي سيل و يكنواخت سازي آمار و اطلاعات در ايستگاههاي مختلف براي تحليل علل بروز وتشديد سيل و برآورد دوره بازگشت و احتمال وقوع دوباره آن وچگونگي مقابله و كاش خسارت در حين و قوع سيل.

منابع:

• بررسي سيل هاي تاريخي كشور؛ مهندس مشايخي؛ جلد اول؛ نشريه شماره 38؛1380

• سيل چيست؟ و چگونه به وجود مي آيد؛ نشريه ترويجي 37؛ چاپ اول؛ تابستان 1373

نوشته شده توسط غلامرضا آریان در یکشنبه بیست و یکم تیر ۱۳۹۴ |