ایران 1648198 کیلومتر مربع یا 636375 مایل مربع وسعت دارد که  تنها7 رصد آن را آب تشکیل می دهد. ایران یک کشور آسیای غربی ست و در منطقه خاورمیانه و نیز آسیای مرکزی و قفقاز واقع شده. ایران با کشورهای ارمنستان, آذربایجان (شامل جمهوری نخجوان) و ترکمنستان در شمال, افغانستان و پاکستان در شرق و عراق و ترکیه در غرب مرز دارد. به علاوه ایران در خلیج فارس با کشورهای کویت, عراق, عربستان سعودی, بحرین, عمان, قطر و امارات متحده عربی مرز آبی دارد.

ایران یکی از کشورهای وسیع جهان است که در محدوده 25 درجه و سه دقیقه الی 39 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و پنج دقیقه الی 63 درجه و 18 دقیقه طول شرقی واقع شده است. عرض جغرافیایی یک کشور مطالب زیادی درباره رابطه آن کشور با خورشید و میزان دریافت تابش خورشید در آن در اختیار ما قرار می دهد. ایران در عرض های جغرافیایی بالا قرار دارد و ویژگی عرض های جغرافیایی بالا این است که تفاوت بین فصل ها در آن ها بیشتر است.

آمار جمعیتی:

بر اساس اطلاعات وب سایت مرکز آمار ایران، جمعیت کشورمان امروز 16 فروردین 1393 به ۷۷ میلیون و ۳۳۶ هزار و ۹۸۰ نفر رسیده است.

البته نکته قابل توجه آن‌جا است که این آمار دقیق و کاملا به روز نیست چرا که موارد ولادت و وفات به سرعت در آن ثبت نشده است اما بر اساس روندها و موارد دیگر تقریبا عددی در این حدود است.

در سرشماری‌ها برآوردهای این‌چنینی آزموده می‌شوند (هرچند سرشماری‌ها خود با خطا مواجه‌اند و از این رو بهتر است این آمار دقیق‌تر و به‌هنگام‌تر باشد چرا که سرشماری‌ها هزینه‌های سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کنند؛ نکته‌ای که دکتر نواب‌پور در مصاحبه با آمارستان به آن اشاره نمود)

بر این اساس و با توجه به بعد ۳٫۵۵نفری خانوار، تعداد ۲۱ میلیون و ۷۸۵هزار و ۶۴ خانوار در ایران زندگی می‌کنند.

براساس نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس مسکن ایران بعد خانوار در ایران ۳٫۵۵ نفر و نرخ رشد جمعیت ۱٫۲۹ درصد بوده که بعد خانوار نسبت به سرشماری سال ۸۵ حدود ۰٫۴۸نفر و نرخ رشد جمعیت هم کاهش یافته است که این کاهش نرخ رشد نگران‌کننده بوده است.

در حالی که نرخ رشد جمعیت به صورت سالانه در دهه ۱۳۶۰ به بالای 3 درصد هم رسیده بود، این میزان در سرشماری ۹۰ به ۱٫۲۹ درصد کاهش یافته است که این امر نگرانی برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اقتصادی را برانگیخته است.

همچنین جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله مرد از ۲۵نفر سال ۸۵ به ۱۹٫۹نفر در سال ۹۰ و جمعیت جوان زن از ۲۵٫۴نفر به ۲۰٫۱نفر کاهش یافت.

جمعیت جوان ۱۵ تا ۲۹ ساله مرد از ۳۵٫۲نفر به ۳۱٫۴ نفر و جمعیت جوان زن از ۳۵٫۷نفر به ۳۱٫۷ نفر کاهش یافت.

و امید به زندگی در مردان از ۷۱٫۱ سال در سرشماری ۸۵ به ۷۲٫۱ سال در سال ۹۰ و امید به زندگی زنان از ۷۳٫۱ سال به ۷۴٫۶ سال در سرشماری ۹۰ افزایش یافت.

تنوع آب و هوایی ایران

ایران کشور پهناوری ست که از نظر جغرافیایی ویژگی های خاصی دارد و از لحاظ اقلیمی بسیارمتفاوت و متغیر است. با نگاهی به اقلیم شهرهای مختلف ایران حتی شهرهای هم عرضی مثل طبس, نطنز, گلپایگان و خرم آباد به آسانی می توان این گوناگونی آب و هوا را تشخیص داد. به طوری که میزان متوسط بارندگی سالانه در برخی از شهرهای جنوب ایران از چهل میلی متر تجاوز نمی کند. در حالی که میزان بارش باران در نواحی غربی ایران بیش از 600 میلی متر گزارش شده است. در رابطه با بقیه عناصر آب و هوایی نظیر دما, رطوبت نیز این تفاوت ها را در نقاط مختلف کشور می توان مشاهده کرد.

ایران کشوری نسبتاً مرتفع است

کشور ایران سرزمینی نسبتاً مرتفع است. به طوری که ارتفاع آن از سطح دریا به طور متوسط بیش از 1000 متر است. این سرزمین مرتفع از طرف غرب و جنوب غرب به وسیله رشته کوههای موازی و مرتفعی از نواحی پست و خشک عراق جدا می شود و در شمال و شمال شرق نیز به وسیله یک سلسله از کوه های مرتفع تر, از قفقاز و حوزه دریای خزر و ریگزارهای خشک و بی آب و علف ترکمنستان جدا می شود. در شرق و جنوب شرقی نیز کوه های کم ارتفاع تری که پیوستگی آنها به یکدیگر به مراتب کمتر از کوه های شمال و غرب است, کشور ما را از همسایگان شرقی جدا می کند.

در امتداد سواحل دریای عمان و خلیج فارس نیز چندین رشته کوه موازی که به تدریج بر ارتفاع آنها افزوده می شود, وجود دارد که بلندی آنها در حوالی کرمان و شمال غرب استان فارس به حداکثر می رسد و به سلسله جبال زاگرس می پیوندد. سلسله جبال شمالی و غربی و رشته کوه های مرکزی و شرقی با جلگه ها و دره ها و دشت های کم عرض خود در مجموع کمتر از دوسوم مساحت کشور را تشکیل می دهد. بقیه مساحت کشور را مناطق کم ارتفاع و پست تشکیل داده اند که این مناطق را می توان به صورت مثلثی تصور کرد که رأس های آن در شهرهای بم, سبزوار و قم است.

ارتفاعات بر سیستم های جوی ایران تأثیر می گذارد

وجود سه سلسله جبال در حاشیه های مرزی که ایران را از همسایگانش جدا می کند و همچنین وجود نواحی پست در مرکز ایران سبب شده که هر سیستم جوی که از هر طرف وارد کشور می شود, در مرکز کشور تحت تأثیر واگرایی قرار بگیرد و همین واگرایی نه تنها سبب کاهش بارندگی می شود, بلکه از دقت پیش بینی هوا نیز می کاهد (در مقیاس کوچک تر تهران نیز در چینن موقعیتی قرار دارد). چون توزیع ارتفاعات این رشته کوه ها از نظم خاصی برخوردار نیست, امکان دارد که در طول فصل سرد سال در یک منطقه بارش برف وجود داشته باشد در حالی که در منطقه مجاور که فاصله اش از ایستگاه هواشناسی قبلی به صد کیلومتر هم نمی رسد, بارش به صورت باران گزارش شود.

کلیه سیستم های جوی که بر روی ایران اثر می گذارد, از نظر بارش تحت تأثیر این ارتفاعات به ویژه کوه های غربی (زاگرس) و شمالی (البرز) ممکن است تقویت یا تضعیف شود. در عین حال این رشته کوه ها در تعیین مسیر حرکت سیستم های جوی نیز تأثیر زیادی دارد و یا به عبارتی همین ارتفاعات تفاوت اقلیمی متنوعی را در سطح ایران ایجاد می کند. همین ارتفاعات حتی اقلیم کشورمان را از اقلیم مناطق مشابه و هم عرض بر روی کره زمین متمایز می کند.

بلندی ایران از سطح دریا درشیراز  ۱۵۸۶ متر، درمشهد ۱۰۱۰ متر و در ایران مرکزی نزدیک به ۱۲۰۰ متر است.

مرتفع‌ترین کوه ایران،دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر می‌باشد. رشته کوه‌های غربی نیز ازآرارات شروع شده و از سمت شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌است و کوه‌هایساری داش ، چهل چشمه ، پنجه علی، الوند، کوه‌های بختیاری،  پیشکوه  و  قالیکوه   اشترانکوه و زرد کوه را شامل میشود را شامل می‌شود که این کوه‌ها را مجموعه رشته کوه‌های   زاگرس می‌نامند. بلندترین قله رشته کوه زاگرس   کوه دینار که به دنا معروف است و با ارتفاع ۴۴۰۹ متر می‌باشد.

رشته کوه‌های جنوبی از کوه‌های جنوبی از  خوزستان تا سیستان و بلوچستان امتداد یافته و در  پاکستان به رشته کوه سلیمان  می‌رسد و شامل کوههای  سپیدار و میمند و کوههای بشاگرد و بم کوه می باشد.

کوه‌های مرکزی و شرقی اساسا شامل کوهای   شیرکوه .کوه کرکس کوه بنان جبل بارز هزار بزمان تفتان بوده که بلند ترین آن هزار با ارتفاع 4465 متر می باشد.

مهم‌ترین قله‌ها

1. دماوند  ۵۶۷۱ متر
2. علم کوه ۴۸۵۰ متر
3. سبلان ۴۸۱۱ متر
4. هزار حدود ۴۵۰۰ متر
5. دنا حدود ۴۴۵۰ متر
6. زرد کوه  حدود ۴۲۵۰ متر
7. اشترانکوه حدود ۴۲۵۰ متر
8. شیر کوه حدود ۴۰۷۵ متر
9. قالی کوه حدود ۴۰۵۰ متر
10.  تفتان  ۴۰۲۵ متر
11.  نیزوا  ۳۸۱۰ متر
12.  سهند   حدود ۳۷۰۰ متر
13. الوند   حدود ۳۷۰۰ متر
14. میشو یا علمدار  حدود 3000 متر

رودهای ایران

اکثر رودهای ایران کم آب بوده و تنها رودی که قابلیت کشتی‌رانی دارد رود  کارون در خوزستان است. رودهای ایران به چهار حوضه عمده  دریای خزر، خلیج فارس  و  دریای عمان، و دریاچه  نیمه خشک ارومیه  و آبریزهای داخلی جریان دارند.

مهمترین رودخانه‌های حوضه خلیج فارس و دریای عمان شامل:  کارون۸۹۰ کیلومتر،جراحی 438 کیلومتر،کرخه 755کیلومتر،دز515 کیلومتر،زهره (۴۹۰ کیلومتر)، مند (۶۸۵ کیلومتر هنیجان – دالکی سیمره تیاب نای بند اروند رود. اروند رود 190 کلیمتر و کلاً   (۳۶۰ کیلومتر)، مهران (۳۸۲ کیلومتر)، الوند – میناب – سرباز – یاهوکلات ) ۳۱۳ کیلومتر.

همچنین  سیمینه رود- زرینه رود (۳۰۲ کیلومتر ، آجی‌چای (تلخه‌رود)، (۲۶۸ کیلومتر) و نازلو چای از رودهایی‌اند که به  دریاچه ارومیه سرازیر می‌شوند.(البته لازم به توزیح است ،چند سالی است که آب شرب  کلانشهر تبریز از رودخانه های سیمینه رود و زرینه رود تامین میشودبنابر این بخش زیادی از این آب مصرف شهری میشود تا اینکه وارد دریاچه ارومیه شود)

رودهای عمده حوضه دریای خزر شامل:  قزل اوزن، سفید رود 765 کیلومتر)، شور،  اهر چای ، زنجان چای ، شاهرود (۲۰۵ کیلومتر- قره سو255 کیلومتر) ارس910 کیلومتر)، چالوس، هراز،  تجن  گرگان و   اترک هستند.

همچنین رودهای بمپور،  هلیل رود ،  ماشکل ، شور، کال شور، جوین، کر (۲۸۰کیلومتر)زاینده رود 405 کیلومتر،  حبله رود قره چای  ۵۴۰ کیلومتر- کرج 245کیلومتر جاجرود  و کشف رود (۳۰۰ کیلومتر) نیز به حوضه مرکزی می‌ریزند.

آبشارهای ایران

آبشارهای ایران تا ۳۹۲ عدد و آبشارهای غیرفصلی یا قابل توجه تا 186 الی 287 عدد) برآورد شده است که از این میان ۴۳ مورد آنها آبشارهای مشهور ایرانند که از این جمله‌اند:
 آبشار آسیاب خرابه –  آبشار عیش آیاد – آبشار اسکندر – آبشار ماهاران (آذربایجان شرقی)،  آبشار شلماش (آذربایجان غربی)، آبشار گورگور آبشار سردابه  (اردبیل)، آبشار خضر- آبشار کرد علی – آبشار تخت سلیمان – آبشار بیبی سیدان- آبشار سمیرم (اصفهان)،  آبشار چم آو (ایلام)، آبشار سنگان- آبشار امامزاده داود - آبشار اوسون –( دربند) آبشار دوقلو- آبشار فصلی پیج داران  واقع در ۱۵ کیلومتری کرج-چالوس (تهران)،آبشار چشمه کوهرنگ- آبشار آتشگاه -آبشار دره عشق - (چهارمحال و بختیاری)،  آبشار شوی (خوزستان)،  آبشار اخلمند (خراسان رضوی)، آبشار مارگون (فارس)، آبشار بل (کردستان)،  آبشار بهرام بیگی- بویراحمد – آبشار گنج بنار-( گچساران) – آبشار سی سخت- آبشار کمر دوغ  (کهکیلویه و بویراحمد)، آبشار مینو دشت- آبشار شیر آباد- آبشار کبود وال  (گلستان)،  آبشار لاتون (گیلان)، آبشار بیشه – آبشار آب سفید – آبشار چکان – آبشار درود – آبشار تاف – آبشار نوژیان (لرستان)، آبشار یخی – آبشار شاهاندشت – آبشار هریجان – آبشار آمل – آبشار ایچ   یا ده قلو (مازندران) می‌باشند.

بسیاری از آبشارهای ایران همچون: اخلمد، افرینه، گنجنامه، نیاسر، شوشتر، بیشه، قره سو، سمیرم و تنگه واشی، قدمتی تاریخی داشته و از نظر جنبه‌های سیاحتی و اقتصادی مورد توجه پادشاهان و حاکمان وقت بوده و از بسیاری از آن‌ها برای ساخت آسیاب‌های آبی کمک گرفته شده است. آبشارهای شوشتر به عنوان نخستین تاسیسات صنعت آب و صنایع جانبی جهان در زمان ساسانیان، که مجموعه تاریخی – فرهنگی آبشار های شوشتر در یونسکو ثبت جهانی شده است و  آبشار کنجامه همدان در کنار کتیبه‌های تاریخی کوروش، نشانگر اوج شکوه و عظمت ایران باستان است.

دریاچه‌های عمده ایران

 دریای خزر (که بزرگترین دریاچه جهان است)،  دریاچه ارومیه  (دومین دریاچه بزرگ شور جهان که رو به خشکشدن است)، دریاچه گهر، بختگان، پریشان، نیریز، نمک،باتلاق خونی ، نئور، زریوار، مهار لو،هامون و حوض سلطان از دریاچه‌های اصلی ایران هستند.

زمین‌شناسی جغرافیای ایران

در نخستین دوره از دوره‌های زمین‌شناسی یعنی چند میلیون سال پیش همه خاک ایران زیر آب جای گرفته بود. کم کم بخش‌هایی از شمال و جنوب ایران از خاک بیرون آمد. در دوره دوم زمین‌شناسی بخش شرقی ایران بیش از پیش زیر آب فرو می‌رود. در دورهٔ سوم جنوب ایران از زیر آب بیرون امد. در آغاز دوران چهارم یخچالهای طبیعی بلندیهای البرز را در بر گرفت. در نتیجه حرکت این یخچالها و توده‌های بزرگ آبرفتها و رسوبات بسیاری پدید آمد.

مختصری از شرایط جغرافیای ایران دوران پره کامبرین (دوران پیش از دورانهای شناخته شده زمین شناسی) قبل از ۶۰۰ میلیون سال پیش: در ایران، سنگهای متعلق به پره کامبرین در نواحی شمال، مشرق و مرکز ایران یافت می‌شوند که قسمت زیرین این رسوبات از دسته سنگهای دگرگون شده‌است و سن این رسوبات بیشتر از ۶۰۰ میلیون سال است.

دوران پالئوزوئیک (کهن زیست) یا دوران اول، از حدود ۶۰۰ تا ۲۳۰ میلیون سال پیش: در دوره کامبرین به تدریج دریاهائی، مرکز و شمال ایران را پوشانید. در دوره سیلورین این دریاها محدود تر گشته و زمینهای تازه‌ای از آب بیرون آمدند. در دوره دوونین بار دیگر شمال و مرکز ایران را آب فرا گرفت. در ابتدای دوره کربونیفر دریاها عمیق تر شدند و در آنها رسوبات آهکی زیادی بر جای ماند. در دوره پرمین مجدداً پیشروی دریاها آغاز شد و آب دریاها سراسر فلات ایران را پوشانید. نواحی جنوب و جنوب غربی ایران برای اولین بار در شرایط جدیدی قرار گرفت و قسمتی از دریای تتیس تقریبآ تا اواخر دوران سوم در این نواحی با آرامش نسبی باقی ماند.

دوران مزوزوئیک (میان زیست) یا دوران دوم، از حدود ۲۳۰ تا ۷۰ میلیون سال پیش: در دورهً تریاس، نیز آب، فلات ایران را در بر گرفته بود و رسوباتی شبیه به رسوبات اواخر دوران اول، شامل آهک و دولومیت به جای گذاشت. در مرکز و شمال ایران شرایط رسوبگذاری مانند دوران اول محفوظ ماند و در اواخر این دوره جنبشهای خشکیزائی، گاهی قسمت‌هائی از آن نواحی را بالا و پائین برد. در دورهً ژوراسیک، رسوبگذاری مانند دورهً تریاس در مرکز و شمال ایران ادامه یافت و امروزه همه جای آن کمابیش دارای لایه‌های زغال سنگی است. بعد از دورهً ژوراسیک دوباره بر عمق دریاها افزوده شد و از این زمان رسوبات آهکی بر جای مانده‌است. حرکات شدید در ایران مرکزی، چین خوردگیهائی را پدید می‌آورد و بیشتر زمینها در شرق و مرکز ایران از آب خارج می‌شود و در اثر فرسایش، قسمت زیادی از آن از بین می‌رود. دریاهای دورهً کرتاسه دوباره سطح ناهموار این خشکیها را پوشانید و در اواخر همین دوره بر اثر جنبشهای شدید، چین خوردگیهای تازه‌ای به وجود آمدند، اما در البرز آرامش نسبی برقرار ماند. دوران سنوزوئیک (نوزیست)، که شامل دوران سوم و دوران چهارم به شرح زیر می‌باشد: دوران سوم (ترشیاری)، از حدود ۷۰ تا یک میلیون سال پیش: در آغاز این دوران، رسوبات دریائی تتیس در محل زاگرس بطور هم شیب روی رسوبات کرتاسه قرار دارند. رسوبات آهکی اواخر این دوره بنام آهکهای آسماری محتوی ذخائر نفتی جنوب ایران است. در این دوره در ایران مرکزی دریای کم عمقی وجود داشت که رسوبات آن ماسه سنگهای پایه این دوره را بوجود آورد و همچنین فعالیت آتشفشانی شدیدی در بیشتر این نواحی رخ داد. در اواخر دوران سوم در محل زاگرس رسوبگذاری شد و عمر حوضه‌های رسوبی یکپارچهً گذشته پایان یافت، هم‌زمان با پیدایش زاگرس، بر اثر حرکات خشکیزائی و کوهزائی قسمت زیادی از خشکیها برای همیشه از آب خارج شدند.

دوران چهارم (کواتر ناری)، از حدود یک میلیون سال پیش تا عصر حاضر:  یخچال های کواتر نری در ایران گسترش نداشته‌اند، اما آثار سنگهای یخچالی در بعضی نقاط از جمله علم کوه دیده شده‌است. در این دوران بیشتر نواحی ایران از آب خارج شد. از دریاهای گذشته، حوضه‌های بسته و دریاچه هائی باقی مانده که قسمت زیادی از آنها بر اثر شدت تبخیر و کمی بارندگی خشک شده‌اند. فعالیت آتشفشانها در آغاز دوران چهارم بیش از اواخر دوران سوم شدت یافت و کوههای دماوند – سبلان – سهند – تفتان  مهم‌ترین کوههای آتشفشانی این دوره هستند، که دماوند و تفتان در حال حاضر آخرین مراحل فعالیت خود را به صورت گوگرد زدایی ادمه می‌دهند. عامل اصلی تغییر چهرهً زمین در دوران چهارم، فرسایش است. در ایران، آب مهم‌ترین عامل فرسایش کوهها، و در بیابانها، باد عامل فرسایش بوده‌است.

زلزله شناسی و گسل‌های فعال

در چارچوب جهانی، فلات ایران در محل تلاقی صفحه‌های عربستان (عربستان – آفریقا)، هند(هند- استرالیا) و اوراسیا(اروپا- آسیا) واقع شده است( شکل 23). تلاقی این صفحه‌ها باعث شده است تا پوسته فلات ایران که در کل ضعیف تر از صفحه های یاد شده است، تغییر شکل پیدا کند و توسط چین خوردگیها و رشته کوههایی چون زاگرس در غرب، البرز و کپه داغ در شمال و شمال شرق و کوههای شرق ایران و مکران به ترتیب در شرق و جنوب شرق احاطه شود. کوهها و چین خوردگیهای پوسته فلات ایران هنوز به وضعیت پایدار خود نرسیده اند، بنابرانی با تداوم حرکت صفحه‌ها شاهد فعالیتهای لرزه ای در اغلب نقاط ایران بخصوص نواحی کوهستانی هستیم. وقوع زمین‌لرزه‌هایی چون زمین‌لرزه 1357 طبس یادآور این مطلب است که حتی منطقه‌های نزدیک به ایران مرکزی به علت نیروهای وارده در معرض خطر زمین‌لرزه می باشند(شکل 24). نقاط مختلف ایران، به دلیل شرایط متفاوت، رفتار لرزه ای مشابه را نشان نمی دهند. در منطقه زاگرس که در واقع منطقه برخورد صفحه عربستان با ایران است، نیروها فشاری است. وجود لایه‌های شکل پذیری تبخیری چون نمکهای هرمز در این منطقه باعث شده است تا زمین‌لرزه‌ها اغلب دوره بازگشتی کوتاه را نشان دهند و در نتیجه به علت فاصله زمانی کوتاه بین رویداد زمین‌لرزه‌ها، انرژی انباشته شده در حدی نیست که زمین‌لرزه‌های با بزرگی بالا را سبب شود. به این ترتیب زمینلرزه‌های زاگرس اغلب فراوان، با بزرگی متوسط وبیشتر بواسطه وجود سازنده‌های تبخیری کم و بدون شکستگی سطحی (گسله) می باشند. منطقه‌های البرز و کپه داغ که در جنوب صفحه اوراسیا واقع شده اند عموماً رفتار لرزه ای متفاوتی را در مقایسه با زاگرس نشان می دهند. زمین‌لرزه‌ها در این منطقه فراوانی کمتری را نشان می دهند و نسبت به زاگرس انرژی بیشتری را رها می سازند. زمینلرزه‌های بزرگ آن قسمت را می توان اغلب به شکستگیها ( گسله‌ها) نسبت داد. منطقه ایران مرکزی که بین زاگرس و کپه داغ واقع شده است. لرزه خیزی ناپیوسته ای را نشان می دهد و اغلب زمین‌لرزه‌های بزرگی را به همراه دارد. این زمین‌لرزه‌ها معمولا دوره بازگشتی طولانی دارند و می توان آنها را به گسله‌های بارزی نسبت داد. منطقه مکران که در جنوب شرقی ایران واقع شده است در واقع متاثر از فرو رفتن پوسته اقیانوسی به زیر صفحه ایران است. فعالیت لرزه ای این منطقه در مقایسه با زاگرس کمتر است و در قرن حاضر دو زمین‌لرزه با بزرگی بیش از 7 در آنجا واقع شده است.

جنگل‌ها

حدود ۱۸۰٬۲۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران را جنگل پوشانده‌است که حدود ۵/۵۵٪ آن مربوط به جنگل‌های بلوط غرب ایران است و جنگل‌های شمال ایران ۱۹٪ و جنگل‌های پست پراکنده در جنوب و شرق۳/۱۳٪، جنگل‌های کوهستانی ارس۶/۶٪ و جنگل‌های گرمسیری و کویری نیز ۶/۵٪ را شامل می‌شوند.

جنگل‌های ایران به طور عمده در نواحی شمالی این کشور و جنوب دریای خزر قرار دارند. آب و هواي جنگل هاي ايران معمولا معتدل و تا حدودي شرجی است. جنگل هاي ايران كه تنوع گونه هاي گياهي و جانوران بسيار متعدد است، از شرق استان اردبیل آغاز مي شوند و تا استان خراسان شمالی ادامه دارند و در این امتداد، استان هاي گيلان و مازندران را در بر می‌گیرند.
جنگل‌های ایران در مجموع سه میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از كشور را به خود اختصاص داده اند كه بخش عمده اي از آنها در دامنه‌های شمالی کوه‌های البرز و استان‌های ساحلی دریای خزر قرار دارد و در این میان استان گلستان با داشتن حدود ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار وسعت، یکی از مهم ترین و ارزشمندترین جنگل های تجاری و صنعتی کشور را در خود جای داده است. به طور کلی، جنگل های ایران از نظر مدیریتی به دو گروه جنگل های شمالی و جنگل های خارج از شمال تقسیم می شود:

• جنگل های شمالی: جنگل های شمالی یا جنگل های هیرکانی که متعلق به دوران سوم زمین زمین شناسی است، با مساحتی حدود ۱ میلیون و ۸۴ هکتار، قسمت های نیمه شمالی البرز از کوه های ارسباران و آستارا در استان گیلان و تا گلی داغی را شامل می شود. یکی از مهم ترین جنگل های شمالی، پارک ملی گلستان است که در شرق رشته کوه های البرز و در میان شهرستان های گنبد کاووس و بجنورد و در سه استان گلستان، خراسان شمالی و سمنان واقع شده است.

گونه ها گیاهی و درختان جنگلی: اسپرس بوته ای، پامچال، زنبق پروانه ای، زعفران، علف پنبه ای، فرفیون، گل گاوزبان، گل سنبل توسی، لاله سرنگون، درخت آزاد، افرا، انار وحشی، بلند مازو، توسکا، داغداغان، دغدغک، راش، زبان گنجشک، زربین، .سرخدار، شمشاد، شیردار، کلهو، گلابی وحشی، کیکم، نمدار یا زیرفون
 

گونه های جانوری: آهو، انواع گربه های وحشی، ببر مازندران، بز، پلنگ، تشی، خرس قهوه ای، روباه، شوکا، سنجاب، ، سمور، غزال، کل، گراز، گرگ، قوچ، لاک پشت خزری، لاک پشت افغانی، مرال، میش، مار گرزه، مار جعفری، مار افعی قفقازی، کفچه مار، مار کبری، تیرمار، مار آلوسر، یله مار، مارآبی، مار چلیپر، مار قیطانی، لوس مار، مار درفشی، مار گرگی، مارمولک لاسرتا، مارمولک اسکینگ، مارمولک آگاماهای قفقازی، بزمچه خزری.
 

گونه های پرندگان: ابیا، بالابان، بلبل، بلدرچین، تیهو، توکای باغی، جغد، دارکوب سیاه، دال شیا، دال، دم سرخ، زرده پره، زنبورک، زنگوله بال، سارگپه پابلند، سهره، سکا، عقاب طلایی، عقاب شاهی، عقاب دریایی دم سفید، قرقی، کبک، کوکر سینه سیاه، مگس گیر، هما.

جنگل های ارسباران

جنگل های ارسباران با وسعت حدود ۱۶۴ هزار هکتار، در شمالی ترین قسمت آذربایجان شرقی و در محدوده کوه های قره داغ و رودخانه ارس واقع شده است. این منطقه جنگلی از شمال با رود مرزی ارس، از شرق با استان اردبیل، از جنوب با هریس و از غرب با مرند و جلفا همسایه است.
جنگل های ارسباران، از انبوه ترین جنگل های ایران و از نوع جنگل های شمالی یعنی جنگل های هیرکانی به شمار می رود. این منطقه علاوه بر داشتن طبیعت منحصر به فرد و دامنه های ییلاقی بکر، یکی از کانون های مهم آثار باستانی و گردشگری ایران محسوب می شود و همین ویژگی های خاص زیست محیطی، باعث شد تا در سال ۱۹۷۶ میلادی، ارسباران در شمار اندوختگاه های زیست یونسکو، مورد حمایت جهانی  قرار گرفته و از حدود ۳۰ سال پیش به عنوان منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده، مورد توجه قرار گیرد.

پوشش گیاهی و درختی: آلاله، پامچال، نعنا عیان، درخت آوری، آردوج، آلبالو، آلوچه، ارسل، افرا، انار وحشی، اوجا، بارانک، بلوط اوری، بلوط سفید، بنه، تیس، چنار، داغداغان، راش، زبان گنجشکی، زرشک، زغال اخته، زالزالک، سرخدار، سماق، عاق، کیکم، گیلاس وحشی، ملچ، ون، هفت کول.

گونه جانوری: بز، پازن، تشی، پلنگ ایرانی، خارپشت

اروپایی، خرس قهوه ای، خرگوش، روباه، سمور سنگی، شوکا، گراز، گرگ، گربه وحشی، لاسترمای دشتی پشت مشبک، مارال ، یله مار، تیرک مار، مار قیطانی، مارمولک چشم ماری، .

گونه پرندگان: دراج، سیاه خروس قفقازی، قرقاول ارسبارانی، عقاب، کبک دری، کبک چیل.

آبزیان رودخانه های این منطقه: اسبله، زردک، سیاه ماهی، کپور نقره ای، گامبوزیا، سوف، سگ ماهی جویباری.
 

• جنگل های خارج از شمال: این جنگل ها در دو منطقه خشک و نیمه خشک  پراکنده شده اند.

• منطقه جنگلی خشک

جنگل های منطقه خشک به دو ناحیه ایرانی- تورانی و خلیجی- عمانی تقسیم می شود. ناحیه جنگلی ایرانی- تورانی پهناورترین ناحیه جنگلی ایران است، که دامنه های جنوبی البرز، شمال شرقی، شرق، قسمتی از جنوب شرقی و مناطق مرکزی را شامل می شود.
 

گونه های گیاهی و درختی: بادام کوهی، پسته وحشی، زالزالک، گلابی و بوته های چون اسپرس، بومادران، زیره، جو وحشی، چاودار کوهی، چلپو، درمنه، شکر تیغال، شیرین بیان، شنبلیله، سریش، علف باغ، علف پشمکی، علف شور و گون.

 گونه‌های جانوری: آهو، بز، پلنگ ایرانی، روباه، خرگوش، خوک وحشی، سوسمار، شغال، کفتار، کل، گرگ، گراز، گورخر ایرانی، مار، یوزپلنگ.

گونه های پرندگان: انواع گنجشک، شاهین، سینه سیاه، قوش، کبک، کبوتر

وحشی، کلاغ، قرقره، مرغابی، غاز.
 

• منطقه جنگلی نیمه خشک

  

جنگل های مناطق نیمه خشک که بیشتر در بستر و مجاور آب رودها و آبراهه ها قرار دارند، از کوه های زاگرس در سردشت آذربایجان غربی شروع شده و تا کازرون فارس ادامه می یابد. این جنگل در واقع قسمت هایی از استان آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، خوزستان و نیز ارتفاعات جنوبی البرز را در بر می گیرد که گاه به صورت جنگل انبوه و گاهی به جای جنگل، بوته زارهایی با درختچه ها و بوته های گوناگون با مراتع خشک دیده می شود.

گونه های گیاهی و درختان جنگلی: ارس، ارغوان، بادام، بلوط، بنه، بید، توت، چنار، سفیدار، سنجد، صنوبر، کیکم، گلابی.

گونه های جانوری: بز، پلنگ ایران، تشی هندی، راسو، روباه، رودک- از خانواده راسوها، خرس قهوه ای، خرگوش وحشی، جربیل هندی، جربیل ایرانی، سمور، سنجاب ایرانی، شغال، شنگ- از خانوده راسوها، انواع عقاب ها، قوچ و میش، کرکس، کل، گربه وحشی سیاه گوش، گربه جنگلی، گرگ، گراز، لاک پشت مهمیزدار، مارمولک آگامای قفقازی، مارمولک اریتروگاستر، مار کبری، افعی شاخدار، مار جعفری، گرزه مار، یله مار، طلحه مار، تیرمار، افعی پلنگی، کور مار شنی، مار آتشی، مار کوتوله، مار گرگی، مار آبی، موش خانگی، موش جنگلی، موش درختی.

گونه های پرندگان: پیغو، دارکوب سر سرخ، دال، دال سیاه، دلیجه، دلیجه کوچک، زرده پره خاکستری، چرخ ریسک سرسیاه، سارگپه، سارگپه پا بلند، سسک چشم سفید، سنگ چشم پیشانی سفید، سهره پیشانی سفید، شاهین، گنجشک گلو زرد، گنجشک برفی، قرقی، عقاب طلایی، عقاب دو برادر، عقاب تالابی، کرکس، کلاغ جی جاق، کلاغ نوک سرخ، کلاغ نوک زرد، کلاغ زاغی، هما.

منابع

1. اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳، نقشه‌ها.
2. آبشارهای ایران، مجید اسکندری، انتشارات ایرانشناسی (۱۳۸۹).
3.  طبیعت ایران  رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در استکهلم
4. آبشارهای ایران، مجید اسکندری، انتشارات ایرانشناسی (۱۳۸۹)، پیشگفتار، ص پنج و شش.

       5.سایت جنگل های ایران

نوشته شده توسط غلامرضا آریان در دوشنبه بیست و پنجم دی ۱۳۹۱ |