كره ماه تنها قمر زمين است كه در مدت 27.33 روز يك بار به دور زمين گردش مي كند. به اين مدت دوره تناوب نجومي گفته مي شود. در طي اين مدت زمين نيز در مدار خود به دور خورشيد جا به جا مي شود و ماه را به دنبال خود مي كشاند.گردش ماه  موجب مي شود كه ناظر زميني آن را به حالتهاي مختلفي ببيند كه دليل آن تغيير زاويه خورشيد، ماه و زمين است. هنگامي كه ماه بين زمين و خورشيد قرار دارد هيچ بخشي از ماه براي ناظر زميني روشن نيست. اصطلاحا" به اين لحظه مقارنه ماه و خورشيد يا ماه نو گفته مي شود. در واقع مقارنه لحظه تولد ماه است .شايد به نظر برسد كه در هر ماه قمري بايد يك خورشيد گرفتگي داشته باشيم ولي از آنجا كه صفحه مدار ماه با صفحه مدار زمين به دور خورشيد زاويه مي سازد. بنابراين در برخي از موارد سايه ماه از بالا يا پايين صفحه مدار زمين مي گذرد و خورشيد گرفتگي اتفاق نمي افتد. با جابه جا شدن ماه در مدار خود رفته رفته بخشي از آن از خورشيد نور مي گيرد و هلال ماه تشكيل مي شود.
حدود هفتاد سال پيش اخترشناسي فرانسوي به نام «آندره دانژون» نشان داد كه تا زماني كه جدايي زاويه بين ماه و خورشيد به 7 درجه نرسيده است هلال ماه تشكيل نمي شود. او دليل اين حد را پستي و بلندي هاي لبه ماه دانست كه باعث مي شود سايه كوههاي ماه بخشهاي روشن آن را بپوشاند.
با افزايش سن هلال(مدت زمان گذشته از مقارنه) به تدريج هلال ماه ضخيم تر مي شود. حال سوال اينجاست كه در چه زماني هلال ماه قابل مشاهده مي شود؟ براي پاسخ به اين سوال بايد به سراغ ركوردهاي رويت هلال ماه برويم .در شامگاه 28 امرداد 1380 ، حجه الاسلام عليرضا موحدنژاد(عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شريف) موفق شد هلال ماه جمادي الثاني 1422 را با دوربين دوچشمي 150×40 رويت كند. در اين زمان سن هلال 12 ساعت و 15 دقيقه و جدايي زاويه اي آن از خورشيد 7.6 درجه بود به اين ترتيب ركورد رويت هلال ماه را از آن كشورمان شد. در سال بعد مهندس محسن قاضي ميرسعيد هلال بسيار جوان رجب 1423 را با سن 11 ساعت و 40 دقيقه  رويت كرد و ركوردي را به نام خود ثبت كرد و  در اين زمينه موقعيت كشورمان را تثبيت كرد. 



عوامل نجومي موثر در رويت هلال ماه

در نگاه اول واضح است كه هر چه سن هلال ماه بيشتر باشد، رويت آن آسان تر است. با افزايش سن هلال ، ماه فرصت بيشتري دارد تا از خورشيد فاصله بگيرد و سطح درخشان آن بيشتر مي شود. اما اين تمام ماجرا نيست و عوامل مختلفي در رويت هلال ماه موثر خواهند بود كه به چند مورد آن اشاره مي شود:
مدت مكث : هلال هاي شامگاهي پس از غروب خورشيد، غروب مي كنند. فاصله زماني بين غروب خورشيد و غروب ماه را مدت مكث مي گويند. هر چه مدت مكث بيشتر باشد ماه مدت بيشتري در آسمان است و آسمان تاريك تر مي شود و امكان رويت فراهم مي شود. البته مدت مكث هلال هاي باريك كمتر از يك ساعت و در برخي از موارد كمتر از 40 دقيقه است. معمولا" چنين هلالهايي بلافاصله پس از غروب خورشيد قابل مشاهده نخواهند بود و رصدگر بايد دقايقي تحمل كند تا شرايط مناسب فراهم شود.
زمان غروب خورشيد : چون هلال ماه شامگاهي پس از غروب خورشيد مشاهده مي شود. هر چه خورشيد ديرتر غروب كند، سن و جدايي زاويه اي هلال افزايش مي يابد. بنابراين هر چه به سمت نواحي غربي برويم شرايط رويت هلال بهتر مي شود.
فاصله ماه از زمين : از آنحاييكه مدار ماه به دور زمين بيضي است بنابراين مطابق قانون دوم كپلر سرعت گردش ماه به دور زمين ثابت نيست. اگر مقارنه زماني اتفاق بيافتد كه ماه در حوالي حضيض مدارش باشد با سرعت بيشتري از خورشيد فاصله مي گيرد و جدايي آن سريع تر افزايش مي يابد. چنين هلالي در مقايسه با هلال ماه هم سن كه در اوج است به مراتب راحت تر رويت مي شود.

نوشته شده توسط غلامرضا آریان در پنجشنبه بیست و پنجم تیر ۱۳۹۴ |