تالاب گاوخونی، ورزنه، استان اصفهان، تصاویر از مهدی خبره دست (تصاویر هوایی)، محمود صفوی

Gavkhuni wetland, Varzaneh, Isfahan province, Iran

الاب گاوخونی در موقعیت جغرافیایی N3212 E5252 بین استانهای اصفهان و یزد واقع است. تالاب گاوخوني يكي از بكرترين چشم‌اندازهاي طبيعي استان اصفهان محسوب مي‌شود كه به علت موقعيت جغرافيايي و مشكلات دسترسي به آن- به ويژه در گذشته- چهره طبيعي‌اش كمتر با اقدامات سودجويانه بشر دستخوش تغيير شده است، از اين رو جلوه‌هاي بي‌نظير و چشم‌انداز‌هاي زيبايي را براي اهل ذوق و دوستداران طبيعت در دامان خود به وجود آورده است. اين تالاب در آستانه ورود به كوير (مرز ميان اكوسيستم‌ آبي با خشكي) واقع شده و انعكاسي از شرايط حاكم بر اين دو بوم‌سازگان است.

از تالاب گاوخوني در نوشته‌هاي مختلف گذشته و حتي حال به صورت‌هاي گوناگوني ياد شده است، از جمله: تالاب گاوخوني، گود خوني، گورخوني، گاوخانه، گاوخاني، گاوخواني و آخر آب. از بين اين واژه‌ها حالت متداول امروزي آن بيشتر تالاب گاوخوني است كه در زبان محلي (ساكنين شهر ورزنه) اين واژه با كمي تغيير به تالاب گاخوني معروف شده است.

در فرهنگ دهخدا در توضيح واژه گاوخوني آمده است: گاوخوني يعني خانه گاو، چه در گذشته رسم بر اي بوده كه روستاييان گاوهاي خود را جهت چرا در اطراف باتلاق‌ها رها مي‌كردند و اين رسم از ديرزمان به يادگار مانده است. شايد بر همين نظر باشد كه گاوخوني را در برخي‌ نوشته‌ها به صورت گاوخانه ذكر كرده‌اند.
در تعريف ديگري از واژه گاوخوني، يكي از مورخين اصفهان احتمال مي‌دهد كه واژه گاوخوني مركب از «گاو» ( = گا به Gabae يا cavae) باشد كه استرابو در جغرافياي مشهور خويش اصفهان را به آن ناميده است و اين واژه بعداً به گبي، گي و جي تبديل شده است و كلمه «خاني» ( = خانيك xanik پهلوي) كه به معني چشمه و حوضه و آبگير است، مي‌باشد .

در يك حكايت افسانه‌اي ديگر از گاوخوني با نام گودخوني يا گورخوني ياد كرده‌اند . بر اين اساس برخي معتقدند در گذشته گورخرهاي بسياري در اين تالاب زندگي مي‌كردند كه موجب جذب شكارچيان بسياري شده است. برخي از شكارچيان در حين شكار در دام اين تالاب گير افتاده و جان خود را از دست داده‌اند. حتي در برخي از نوشته‌ها حكايت بهرام گور را نيز به اين منطقه منسوب مي‌دانند و مي‌نويسند كه بهرام گور در حين شكار گورخر در اين باتلاق فرو رفته و جان خود را بر سر بي‌رحمي‌اش از دست داده است، از اين رو درباره وي سروده‌اند:
بهرام كه گور مي‌گرفتي همه عمر ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت.

باتلاق گاوخوني يك منطقه فرورفته كويري است و از جمله گودال‌هاي جداكننده زون زمين ساختي سنندج- سيرجان از ايران مركزي است. به علاوه باتلاق گاوخوني به صورت درياچه كوچك فصلی است كه از اطراف نيزارها و بسترهاي شور و نمكي آن را در بر گرفته است. اين درياچه به علت كاهش تدريجي تغذيه و تبخير بسيار بالا در جهت خشكي پيش مي‌رود. خشكي و پيشروي كفه نمكي به مدخل باتلاق نه تنها از مست قلعه خرگوشي (شرق)، بلكه از طريق شهر ورزنه كه جهت اصلي باتلاق است، به طور گسترده‌اي ادامه دارد. وسعت كلي حوضه 98 هزار كيلومتر مربع است كه بيش از 50 هزار كيلومتر مربع آن را دشت‌هاي كويري تشكيل مي‌دهند. اين دشت‌ها متشكل از دشت سيرجان و باتلاق نمك سيرجان، دشت شهر بابك و خاتوان آباد، دشت هرات و مروست و كفه شور آن،‌ دشت ابرقو با باتلاق نمك نسبتاً وسيع آن و بالاخره باتلاق گاوخوني با كفه‌هاي شور اطراف تا دشت وسيع اصفهان مي‌باشد.

نوشته شده توسط غلامرضا آریان در جمعه بیست و دوم آبان ۱۳۹۴ |