کامبرین و اردویسین: 

رسوبات این دوره از کامبرین تحتانی شروع می‌شود که بیش از 500 تا 1000 متر ضخامت دارد و از ماسه سنگ‌های ارغوانی (ماسه سنگ لالون) تشکیل یافته است. ماسه سنگ‌های لالون (شمال تهران) در سرتاسر البرز و در نقاط مختلفی از ایران مرکزی با رخساره کاملاً مشابه مشاهده می‌شود. این تشکیلات در ترکیه، اردن، عربستان سعودی و پاکستان نیز شناخته شده است.

ترکیب عمده ماسه سنگ‌های لالون را SIO² تشکیل می‌دهد و در نقاطی که فرسایش شدید می‌باشد بسادگی بصورت پودر ماسه استخراج می‌گردد که درتصفیه آب و صنایع ریخته‌گری و غیره مورد مصرف است.

تشکیلات دیگری که از کامبرین و اردویسین در ایران شناخته شده عبارتند از تشکیلات میلا (البرز مرکزی)، تشکیلات لشکرک (البرز مرکزی)، تشکیلات گروه میلا (شمال طبس) و بالاخره طبقات کامبرین کرمان.

تشکیلات سیلورین:

وجود سنگ های متعلق به سیلورین فقط در دو ناحیه در ایران محرز گشته است. یکی در ناحیه طبس که در آنجا به‌طور عمده آهک‌های مرجانی  به‌ضخامت 600 متر سنگ‌های سیلورین را تشکیل می‌دهد و دیگری در کوه فارغان و کوه گهکم در شمال بندر عباس. در نیمه راه بین دو ناحیه فوق نزدیک زرند شمال غربی کرمان سنگ آهک‌های تیره و فسیل دار همراه با دولومیت‌ها، کوارتزیت‌ها و شیل‌ها تا قسمتی سیلورین به‌گمان آمده است.

به‌نظر می‎رسد که در بقیه ایران سیلورین یک دوره رسوب‌گذاری نبود لایه‌های کامبرین- اردویسین ایران مرکزی شمال و شمال غربی مستقیماً از دونین و سنگ‌های جوان دیگر پوشیده شده است.

رسوبات دونین:

تشکیلات دونین به دو بخش دونین زیرین و بالایی تقسیم می‌شود که در مورد دونین زیرین به احتمال کمتر گسترش دارد اطلاعات کمی در دست است ولی درباره دونین بالایی می‌توان در منطقه آذربایجان، از راه البرز به‌سوی ایران مرکزی، خراسان، ناحیه طبس، کرمان به احتمال به‌سمت جنوب تا کوه گهکم در شمال بندر عباس اشاره کرد. تشکیلات دونین بالایی از سنگ آهک‌های تیره دارای فسیل براکیوپد و مرجان فراوان است، همراه با آن‌ها ولی با اهمیت کمتر سنگ‌های آتشفشانی بازیک در شمال آذربایجان، در مواضعی در البرز مرکزی و غربی وجود دارد.

ضخامت سنگ‌هایی که به دونین نسبت می‌دهند در حدود چند صد متر در شمال ایران و تا حداکثر 1200 متر در ناحیه شمالی طبس تخمین می‌زنند.

کربونیفر:

بطورکلی در ایران توزیع سنگ‌های کربونیفر با توزیع سنگ‌های دونین بالایی برابری دارد. درباره این سنگ‌ها بررسی‌های مفصلی به‌خصوص در کوه‌های البرز و در ناحیه طبس و پیرامون آن صورت گرفته است.

اکثریت نهشته‌های کربونیفر ایران متعلق به سری کربونیفر زیرین است و آن‌ها را مستقیماً سنگ‌های پرمین فراگرفته است. بر اثر بررسی‌های جدید و شناخت فسیل‌های ممیز وجود کربونیفر بالایی در ناحیه طبس به‌ثبوت رسیده است.

ضخامت کلی کربونیفر در البرز و همچنین در ناحیه طبس درحدود 500 متر است.

پرمین:

در ایران سنگ‌های پرمین نسبت به سنگ‌های کربونیفر گسترش بیشتری دارد. از چینه‌شناسی این سنگ‌ها اطلاع نسبتاً مشروح‌تری از ناحیه جلفا در آذربایجان شمالی، از البرز مرکزی، از کوه‌های آباده در ایران مرکزی و از ناحیه طبس در شرق ایران در دسترس است. ولی به‌طور کلی وجود سنگ‌های پرمین در اکثر نواحی دیگر ایران به ثبوت رسیده است (مثل: آذربایجان جنوبی، کوه‌های سلطانیه، البرز غربی و شرقی، خراسان، گلپایگان، رشته کهرود، انارک، یزد، ناحیه شمالی کرمان، سیرجان، مرتفعات رشته کوه‌های زاگرس، بیابان لوت، بلوچستان).

در ایران شمالی پرمین بالایی متشکل از سنگ آهک‌های تیره دارای فسیل براکیوپدها و مرجان‌ها و فوزولین‌ها است که ضخامت آن به 300 تا 500 متر می‌رسد.

در ناحیه جلفا دو طرف رود ارس که رود مرزی بین آذربایجان ایران و ماوراء قفقاز روسیه است تشکیلات پرمین مطالعه شده است. سنگ‌های ناحیه جلفا عبارتست از شیل‌های خاکستری روشن تا ارغوانی، مارن‌ها و سنگ آهک‌ها و ضخامت این سنگ‌ها بین 30 تا 40 متر است.

نوشته شده توسط غلامرضا آریان در چهارشنبه بیست و هفتم آبان ۱۳۹۴ |